Co Sąd Najwyższy sądzi o spreadach walutowych?

Niedawno zostało opublikowane stanowisko SN w sprawie klauzul przeliczeniowych w kredytach frankowych. Pogląd SN jest na tyle ważny, gdyż jest jednym z nielicznych orzeczeń, w którym sąd zajął się skutkami stosowania w umowach zapisów pozwalających bankom na jednostronne ustalanie spreadów. Przypomnę, iż przez spread należy rozumieć różnicę między ceną kupna, a ceną sprzedaży jakichś aktywów (np. walut, h, papierów wartościowych, towarów).


WARUNKI UMOWY KREDYTOWEJ

W omawianej sprawie, klienci, nazwijmy ich państwo Walczewscy,  w dniu 1 czerwca 2001 roku zawarli z Bankiem umowę pożyczki uniwersalnej. Z umowy wynikało, że bank udziela pożyczki we frankach szwajcarskich nominowanej w złotych polskich na okres 84 miesięcy w kwocie 272.000 CHF. Spłata miała obejmować ratę kapitału oraz ratę odsetek. Kwoty i terminy spłaty zostały ustalone w harmonogramie, stanowiącym integralną część umowy. O ile rata spłaty kapitału była stała i wynosiła 3238 CHF, to odsetki były naliczane odrębnie przy każdej racie stosownie do pozostałego kapitału. W przypadku niespłacenia należności w terminie, zaległa kwota stawała się zadłużeniem przeterminowanym, od której bank miał naliczać odsetki za każdy dzień opóźnienia według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w banku. W określonych sytuacjach, bank mógł wypowiedzieć umowę w terminie 30 dni. Ponadto, w umowie postanowiono, iż Bank będzie pobierał wymagalną kwotę w równowartości z złotych według kursu sprzedaży walut w dniu obciążenia rachunku, ustalonego zgodnie z zasadami obowiązującymi w Banku.


EGZEKUCJA KOMORNICZA

Jako że udzielona pożyczka nie była spłacana przez państwa Walczewskich, bank, po uprzednim zawiadomieniu o zaległości i wezwaniu do zapłaty, wypowiedział umowę, zachowując termin wypowiedzenia oraz zażądał zwrotu całego zadłużenia poprzez wystawienie bankowego tytułu  egzekucyjnego. Następnie bank uzyskał od sądu tzw. klauzulę wykonalności dla wystawionego BTE i skierował sprawę do komornika.

Zobacz takżeRządy banków, zamiast rządów prawa.

DODATKOWE KORZYŚCI BANKU

W ocenie państwa Walczewskich, zawarta między nimi, a bankiem umowa pożyczki walutowej nominowanej w złotych, będąca podstawą do wystawienia tytułu egzekucyjnego jest nieważna, ponieważ przyznaje bankowi dowolność w ustaleniu raty walutowej w złotych polskich. Zdecydowali się na wniesienie powództwa do Sądu, w którym domagali się pozbawienia wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego (BTE). Innymi słowy, kredytobiorcy dążyli do zatrzymania egzekucji komorniczej przez zakwestionowanie podstawy do wystawienia BTE.

Przedmiotowe powództwo głównie dotyczyło kwestii zamieszczenia w umowie kredytu denominowanego (tj. takiego w którym kwota kredytu zapisana jest w umowie w walucie obcej, jednak zarówno wypłata, jak i spłata dokonywana jest w walucie polskiej) postanowienia przewidującego przeliczenie złotówek na franki według bliżej nieokreślonej tabeli kursów obowiązującej w banku.

Uruchamiając kredyt, bank przeliczał franki na złotówki po kursie kupna franka (niższym), a pobierając raty przy spłacie, korzystał z kursu sprzedaży (wyższego), tym samym osiągając dodatkowe korzyści, tzw. spread, stanowiący różnicę między oboma kursami.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na wypowiedzi Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w kwestii postanowień jednostronnie regulujących wysokość rat kredytu denominowanego, zwłaszcza uznanie ich za abuzywne. Sądy w tej kwestii częściej stają po stronie kredytobiorców. Przenosząc to na grunt omawianej sprawy – zostało uznane powództwo w zakresie różnicy między własnym kursem a „średnim kursem rynkowym” oraz przychylono się do kwestionowanego poglądu, iż klauzula przeliczeniowa jest klauzulą abuzywną. Abuzywność przedmiotowego postanowienia nie budziła wątpliwości ani stron, ani sądów.


ELIMINACJA NIEDOZWOLONYCH KLAUZUL

Osnową sporu była jednak kwestia skutków zastosowania niedozwolonej klauzuli w umowie. Klauzule takie, zgodnie z art. 385 1 § 1 kodeksu cywilnego, nie wiążą konsumenta. Państwo Walczewscy argumentowali, że prowadzi to do nieważności zawartej umowy, ponieważ dotyczy wysokości ich głównego świadczenia. Niemożność wyliczenia rat, które powinny być spłacane, sprawia, że umowa staje się niewykonalna. Skutkiem takiej kwalifikacji byłoby uznanie, że są zobowiązani jedynie do zwrotu kwoty głównej pożyczki we frankach szwajcarskich oraz innych kosztów, wyliczonych z pominięciem niedozwolonego postanowienia.

Zobacz takżeFrankowiczu sprawdź swoją umowę kredytową.

STANOWISKO SN ORAZ TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI UE

SN wyraził w tym przedmiocie stanowisko, zgodnie z którym postanowienia zawierające uprawnienie banku do przeliczania sumy wykorzystanego przez kredytobiorcę kredytu do waluty obcej (klauzulę tzw. spreadu walutowego) nie dotyczą głównych świadczeń stron w rozumieniu art. 385 1 § 1 zdanie drugie k.c. Ponadto, SN uznał, iż dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej z równoczesnym zastrzeżeniem, że wypłata i spłata kredytu (pożyczki) będzie dokonywana w pieniądzu krajowym; zastrzeżenie takie dotyczy wyłącznie sposobu wykonania zobowiązania, przez co nie powoduje zmiany waluty wierzytelności.

W omawianej sprawie, na uwagę zasługuje stanowisko Trybunału Sprawiedliwości UE, w myśl którego umowa powinna nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego.

Przenosząc powyższe rozwiązania na grunt niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy doszedł do następujących wniosków:

  1. Po pierwsze uznał, że zawarta umowa jest ważna. Po usunięciu zakwestionowanego postanowienia dotyczącego kursu spłaty pozostaje bowiem pożyczka we frankach szwajcarskich, w których wyrażone są również kolejne raty.
  2. Po drugie, biorąc pod uwagę fakt, że spłata była dokonywana w złotych, uznał, iż było to dopuszczalne, lecz powinno odbyć się po innym kursie niż zastosowany przez bank.

W tym zakresie SN sformułował dwa rozwiązania, zobowiązując sąd apelacyjny (któremu przekazał sprawę do ponownego rozpoznania) do ustalenia korzystniejszego dla klientów i ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy na tej podstawie:

  • Pierwsze z rozwiązań przewiduje przeliczenie kwoty pożyczki na złote według kursu kupna franka szwajcarskiego. Zarówno wypłata, jak i spłata miałaby zatem być dokonywana po kursie kupna.
  • Drugie rozwiązanie miało dotyczyć zastosowania kursu średniego NBP w drodze  analogii odwołującej się do przepisów prawa wekslowego.

Analizując powyższe rozwiązania, wydawałoby się, że korzystniejsze jest pierwsze, ponieważ kurs kupna franka stosowany przez bank jest bowiem niższy od kursu średniego NBP, co oznacza, że kredytobiorcy mogliby taniej wymieniać złotówki na franki. Warto dodać, iż Sąd Najwyższy nakazał bowiem zastosowanie kursu przewidzianego przez strony w par. 3 ust. 4 umowy, który wyraźnie przewidywał przeliczenie „według kursu kupna ustalonego w dniu wykorzystania”.

Zobacz takżeJak często frankowicze wygrywają spór z bankiem?

CO MÓWIĄ REGULACJE  UNIJNE?

Należy również zauważyć, że przepisy prawa polskiego dotyczące klauzul abuzywnych stanowią implementację unijnej dyrektywy. Dokonując jej interpretacji, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wielokrotnie wskazywał, że niedopuszczalne jest redukowanie nieuczciwych postanowień i wszelkie ich modyfikowanie  przez sąd, który zobowiązany jest jedynie do ich prostego niestosowania. W przedmiotowej sprawie Sąd Najwyższy uznał, że modyfikacja jest dopuszczalna, ponieważ Trybunał nigdy jednak wprost nie poczynił takiego rozróżnienia. W  niniejszej sprawie ze względów proceduralnych niemożliwe było zadanie pytania prejudycjalnego TSUE ( ponieważ umowę zawarto przed przystąpieniem Polski do UE). W innych sprawach jest to jednak nie tylko prawem, ale i obowiązkiem Sądu Najwyższego, który jako sąd ostatecznie rozstrzygający sprawę zgodnie z prawem europejskim w razie wątpliwości dotyczących prawa UE jest zobowiązany  zwracać się o wyjaśnienie do trybunału.

Prześlij nam skan swojej umowy kredytowej z bankiem. Sprawdzimy co możemy dla Ciebie zrobić. Email: kontakt@sporybankowe.pl, mobile: +48 502 133 517.

Źródło:
Wyrok z dnia 14 lipca 2017 sygn. akt II CSK 803/16.